Çocuklarda
Organ
Nakli

1) Çocuklarda organ bağışı süreci hakkında bilgi verir misiniz, süreç nasıl işler?

18 yaş altındaki çocuklar canlı verici olarak organ bağışında bulunamazlar. Ancak çocuklarda organ bağışı dendiğinde sadece beyin ölümü gerçekleşmiş donörler akla gelir. Bu süreçlerin bir kısmı yetişkin hastalardan farklı olarak çocuk yoğun bakım ünitelerinde gerçekleşir. Beyin ölümü tanısı konulduktan sonra yetişkin hastalarda olduğu gibi aile bireylerinden 2 kişinin onayı ile organ donörü vasfını kazanır. Yenidoğan sürecini tamamlamış, 3 aylıktan büyük çocuklar organların gelişimi tamamlandığı için daha ideal donör olarak değerlendirilir. Ülkemizde organların paylaşımında çocuk donörler sadece çocuk alıcılara teklif edilir. Hatta küçük çocuk (0-5 yaş) organları beden yapısına uygun boyuttaki alıcılara teklif edilir. Böbrek boyutları 6 cm’den küçük ise en-blok nakil denilen iki böbreğin bir bütün halinde tek bir alıcıya nakil edilmesi tercih edilir. Çocuk hasta sayısıyla nakil sayısı kıyaslandığında bu tür nakillerin çok yetersiz olduğu görülüyor. Küçük çocuklara erişkinlerden organ alınarak nakil yapmak bazı güçlüklere rağmen mümkün olsa da, çocuk hastalara yapılan nakil sayısının artırılması maalesef mümkün olamıyor. Bu nedenle çocuk kadavralardan alınacak organlarla çocuk nakillerinin yapılmasının önemi bu yaş grubunda çok daha fazla önem kazanıyor.

2) Organ nakli olan çocuk sayısı ortalama kaçtır, sık yaşanan bir süreç midir?

Toplam nakil sayıları içindeki pediyatrik nakil oranı %10-15 arasında olursa, biz organ bekleyen çocuklarımıza yeterli nakil yapıyoruz diyebiliriz. Ülkemiz verilerine göre toplamda 854 çocuk bekleme listesinde organ beklerken, biz bunların içinden çok azına (toplam nakillerin % 6’sı) organ nakli yapabiliyoruz. Bu oranı özellikle kadavra nakilleri ile arttırmamız gerekir. Çocuklarda böbrek ve karaciğer nakilleri en sık yapılan nakil türleridir. Son dönem böbrek yetmezliğinin gelişmiş olması çocuklarda da organ naklini gerektirir. Bu yaş grubunda böbrek yetmezliğine yol açan faktörler doğumsal olabildiği gibi sonradan da ortaya çıkabilir. Başlıca sebepleri arasında ‘vesikoüreteral reflü’ denilen idrarın böbreğe geri kaçması, metabolik sorunlara bağlı taş hastalığı, böbreğin iltihabi hastalıkları ve infeksiyonlar gelir. Karaciğer yetmezliğine sebep olarak ise bilier atrezi denilen safra yollarının gelişmemesi, kronik kolestatik hastalıklar ile pek çok metabolik hastalık gösterilir.

3) Yetişkinlere oranla, çocuklara yapılan organ nakilleri ne gibi farklılıklar doğurur? Özellikle vücudun organı kabul etmesi yaş almış bedene göre daha kolay olur mu?

Özellikle küçük çocuklarda (0-5 yaş) yapılan nakillerin cerrahi tekniği farklılıklar gösterir. Bu yaş grubunda beden yapısı benzer kadavradan alınan organlar nakil edilecekse damar yapıları her iki tarafta da ince ve küçüktür. Kadavradan organ bulunamaması durumunda yetişkin canlı vericilerden nakiller yapılmaktadır. Son yıllara kadar bu yaş grubuna nakil yapılması için çocukların belli bir ağırlığa ulaşması beklenirdi. Ancak kronik sorunu olan çocukların büyümesi beklendiği gibi olamaz. Günümüzde gelişen cerrahi teknikler ve deneyim ile yenidoğan bebeklerde karaciğer nakli, 5-6 kg üzerinde böbrek nakli artık yüksek başarı ile yapılmaktadır. Çocuk organ nakilleri deneyimli merkezlerde ve kıdemli ekiplerce yapılmalıdır. Ameliyata hazırlık döneminden itibaren bu ekiplerin içinde çocuk nefrolojisi, çocuk gastroenteroloji uzmanları olmalı hatta erken dönem takipleri çocuk yoğun bakım ünitelerinde yapılmalıdır. Tüm ekip işbirliği içerisinde çalışmalı, ameliyat sonrasında hastayı birlikte takip etmelidir. Çünkü çocuk hastalarda kullanılan ilaçlar ile bu ilaçların dozları (ki barsak sisteminden emilim ve vücuttan elimine edilmesi) ile immun sistemin yeni organı tanıması, yetişkinlere göre farklıdır. Takiplerde de gerek nakil böbrek gerekse de karaciğerde bu yaş grubuna özel hastalıklar ortaya çıkabilmektedir.

4) Çocuklara yapılan organ nakillerinde başlıca yaşanan sorunlar nelerdir?

Çocuk ve karın boşlukları daha küçük, damarları da daha küçük ve ince olduğu için tabii ki daha hassas bir cerrahi gerektiriyor. Küçük çocuklardaki böbrek nakli karın içindeki büyük damarlar kullanılarak yapılmakta, bazen karın içindeki en büyük organ halini alabilmektedir. 20 kg üzeri çocuklardaki ise teknik genelde yetişkinlerle aynıdır. Karaciğer nakilleri yine beden yapısı aynı olan kadavra karaciğeri kullanıldığında ortotopik (organın doğal yerine) yapılmakta. Yetişkin canlı vericilerinden alınan karaciğer parçasının naklinde ise farklı teknikler kullanılmaktadır. Küçük çocuk nakillerinde bu yüzden daha özellikli bir cerrahi teknik uygulanması gerekmektedir. Nakil edilen çocuk yaş grubu arttıkça bu farklılıklar azalmaktadır. Nakil sonrası bağışıklık sistemi baskılanmış olması nedeniyle çocuklarda bazı infeksiyon hastalıklarına yatkınlık daha fazladır. Bu nedenle bu çocukların nakil öncesi aşılamalarının tam olması gerekmektedir. Nakil öncesi mesane fonksiyon bozukluğu olan çocuk hastaların nakil sonrası yakın izlemi yetişkinlerden farlıdır ve daha yakın izlem gerektirir.

5) Organ naklinden sonra iyileşme döneminde yapılması ve yapılmaması gerekenler nelerdir?

Öncelikle ailenin bilinçli olması gerekir. Ameliyat sonrasında kullanılacak ilaçlar öngörülen şekilde kullanması sağlanmalı, yaşamında dikkat etmesi gerekenler için çocuğunu eğitmeli ve bunu takip etmesi gerekmektedir. Bu çocuklar diğer nakil hastaları gibi ömür boyu ilaç kullanmak zorundadır. Nakilden sonra yetişkin hastalar gibi düzenli kontrollerine gelmelidir. İşler yolunda gittiği sürece hayatın tadı çıkarılmalıdır.

Nakilden üç ay sonra çocuklar okuluna gidebilir. İlk üç ay sorunların en çok görüldüğü ve infeksiyonlara en yatkın olunan dönemdir. Nakilden sonra direk temas sporları (böbrekler kasıkta ve cilde yakın olduğu için direk travmaya duyarlıdır) hariç, her türlü sporu yapabilir, oyun oynayabilir. Bugün bazı ülkelerde olimpiyatlarda yarışan, nakil olmuş hastalardan oluşan profesyonel sporcular dahi vardır.

6) Organ yetmezliği nedeniyle gelişme geriliği görülen çocuk, nakilden sonra yaşıtlarını yakalayabilir mi?

Bu durum nakil öncesi çocuğun büyüme geriliğinin derecesi ve yaşı ile ilişkilidir. Böbrek yetmezliği küçük yaşta gelişen, ancak diyaliz tedavisinde uzun süre kalan çocuklarda büyüme gelişme geriliği daha belirgindir. Bu çocukların yaşıtlarını yakalaması zordur. Ancak kısa süre diyalize giren ve nakil kararı erken alınan ergenlik öncesi yapılan nakillerle yaşıtlarını yakalaması mümkündür.